Refleksja O. Jacka Gniadka,
werbisty pracującego w Zambii, nad powodami zaniku powolań na Braci zakonnych
W ubiegłym tygodniu rozpoczął się nowy
rok akademicki w seminarium werbistów w Lusace. Na filozofii jest kilku
studentów z Zimbabwe i Zambii. W werbistowskim postulacie w Kabwe nie ma znowu żadnego
kandydata na brata zakonnego. Ktoś postronny mógłby pomyśleć, że werbiści są
zgromadzeniem złożonym tylko z księży.
Za czasów św. Arnolda Janssena, założyciela
Zgromadzenia Słowa Bożego, było więcej braci niż księży. Przed śmiercią założyciela
w 1909 r. zgromadzenie liczyło prawie 600 braci zakonnych w ślubach wieczystych
i 430 księży.
Święty Arnold zdawał sobie dobrze sprawę,
że bracia stanowią niezbędne logistyczne zaplecze dla zakładania i rozwoju
nowych misji. Wie o tym każdy misjonarz w Afryce. Bez murarza, stolarza,
mechanika, hydraulika i elektryka wybudowanie nowej misji jest niemożliwe. W
Afryce łatwiej często o katechistę niż o dobrego murarza.
Od pewnego czasu w zgromadzeniu pojawił
się nowy nurt w formacji zakonnej braci. Na misjach spotykam braci po
teologicznej formacji na katechetów lub pracowników socjalnych. Trudniej znaleźć
brata z konkretnym zawodem. Ostatnich takich braci spotkałem w Zairze (dzisiaj
Demokratyczna Republika Konga) prawie 30 lat temu. Byli to głównie Niemcy.
Stara gwardia braci wyszkolonych jeszcze w duchu św. Arnolda. Jeden prowadził
warsztat stolarski, inny mechaniczny. Był także farmer, elektryk i murarz. Współcześnie
takich braci na misjach spotykam tylko z Polski.
Dzisiaj coraz trudniej o brata zakonnego
z konkretnym zawodem. W zgromadzeniu, które jest prawie pięciokrotnie większe
niż w czasach św. Arnolda, jest mniej braci niż było za jego czasów. Większość
z nich stanowią niemieccy bracia na emeryturze. Nowych powołań na braci
zakonnych jest bardzo mało. Dlaczego?
Z jednej strony panuje ciągle powszechne
przekonanie, że bratem zakonnym w zgromadzeniu kleryckim zostaje ktoś, kto nie
nadaje się na księdza. Z drugiej strony w zakonach bardziej stawia się pracę
charytatywną niż na wytwarzanie dóbr. Wiąże się to często z wypaczonym
rozumieniem pojęciem służby.
Benedykt XVI nauczał w encyklice o miłości
chrześcijańskiej, że „praktyka miłości wobec wdów i sierot, wobec więźniów,
chorych i wszystkich potrzebujących należy do jego istoty w równej mierze, jak
posługa Sakramentów i głoszenie Ewangelii” (Deus caritas est, 22).
Ale tworzenie poprzedza rozdawanie – jak
adekwatnie zauważyła amerykańska pisarka i filozof Ayn Rand (+1982), gdyż
inaczej nie byłoby co rozdawać: „Potrzeba twórcy poprzedza potrzebę każdego
potencjalnego beneficjenta. A jednak uczą nas podziwiać powielacza rozdającego
dobra, których nie wyprodukował, i stawiać go ponad człowiekiem, który ich
przysporzył” („Źródło”, Poznań 2007).
Służba nie musi ograniczać się tylko do
działalności filantropijnej. Zaspokajanie potrzeb innych ludzi poprzez wolną
wymianę towarów jest jak najbardziej służbą. Jak trafnie zauważa Ludwig von
Mises (+1973), austriacki ekonomista, uczestnicy wolnego rynku starają się,
kierując się swoim własnym dobrem, zaspokoić roszczenia innych uczestników i
dostosować do nich swe zachowanie. W dowolnym momencie producenci mogą zostać
odwołani z tego stanowiska, jeśli nie będą potrafili zaspokoić oczekiwań
konsumentów.
Czy brat zakonny, piekarz, który z
sukcesem prowadzi piekarnię i sprzedaje w sklepach dobry chleb, nie karmi głodnych?
Czy brat zakonny, który szyje dobre ubrania, nie ubiera nagich? Ciągle łatwiej
jest nam wyobrazić sobie brata zakonnego, który wydaje darmowe zupy dla
bezdomnych, rozdaje używane ubrania biednym lub ewentualnie zostaje
administratorem domu zakonnego. Czy takie wyobrażenie służby nie zamyka drogi
nowym powołaniom na braci zakonnych? Dawniej braci uświęcała nie tylko
modlitwa, ale praca i wytwarzanie dóbr.
Kiedyś cystersi byli nie tylko wytrwałymi
krzewicielami wiary, ale także mistrzami średniowiecznej Europy w zakresie inżynierii
wodnej (nowe systemy melioracyjne, młyny wodne, stawy rybne). Rozpowszechnili
ciężki pług żelazny zaprzęgany w kilka par wołów. Uprawiając zboże, hodując bydło
i owce, cystersi dążyli do samowystarczalności i stąd było u nich wielkie
zapotrzebowanie na braci zakonnych. W przeciwieństwie do benedyktynów nie
oddawali swoich majątków w dzierżawę ludziom świeckim. Poprzez swoją pracę,
przedsiębiorczość i innowacyjność cystersi wnieśli wielkie zasługi w
podnoszeniu kultury cywilizacyjnej regionów. Przyczyniali się nie tylko do
rozwoju gospodarczego, ale również do zmniejszenia ubóstwa.
Dlaczego dzisiaj zakony przeżywają
kryzys? Dlaczego nie ma powołań na braci zakonnych? Wydaje mi się, że jest to
związane z wypaczonym spojrzeniem na pracę i przedsiębiorczość. Współczesny
katolicki duchowny, wychowany na katolickiej nauce społecznej, patrzy na
przedsiębiorcę z podejrzliwością. Bogactwo nie kojarzy się mu już z pracą i
oszczędnością, ale z przebiegłością i wyzyskiem.
Księża na kazaniach powtarzają jak mantrę,
że bogaci stają się bogatsi tylko dlatego, że biedni stają coraz biedniejsi.
Ale wymiana handlowa nie jest grą o sumie zerowej, w której zysk jednej
strony oznacza stratę drugiej. Każda wymiana jest grą o sumie dodatniej, w której
zyskują obie strony. Gdyby było inaczej, to na wolnym rynku nigdy nie doszłoby
do takiej wymiany.
To
jedna z przyczyn dlaczego tak trudno przebić się z klasyczną formułą brata
zakonnego, który pracując w swoim zawodzie traktuje to jako środek swojego uświęcenia.
Czy dzisiaj potrzebujemy braci, którzy będą murarzami, stolarzami, mechanikami
lub informatykami? Pracuję od wielu lat w Afryce i nie mam najmniejszych wątpliwości,
że istnieje taka potrzeba. Cel zgromadzenia jest ciągle ten sam, a do głoszenia
Dobrej Nowiny potrzebne są materialne środki i logistyczne zaplecze.
W jaki sposób przekonać
młodych ludzi do takiej misji? Nie wiem, co dokładnie robił św. Arnold. Wiem
jednak, że musiał być dobrym przedsiębiorcą i trafił bezbłędnie w rynkową niszę.
Cztery miesiące po inauguracji pierwszego domu misyjnego w Steylu w Holandii
(8.IX.1875 r.), otworzył w nim drukarnię. Przerodziła się ona szybko w ogromne
nowoczesne przedsięwzięcie, gdzie przy drukowaniu i kolportażu misyjnych
czasopism pracowało setki braci. Swoje zawodowe przygotowanie wykorzystali nie
tylko do wykonania konkretnych zadań, ale również dla własnego uświęcenia na
drodze rad ewangelicznych.
Dzisiaj prowadzenie
drukarni w dobie internetu nie ma chyba większego ekonomicznego uzasadnienia.
Przełożeni muszą wyszukać takie część rynku, którego potrzeby nie są jeszcze
zaspokojone, a nie kopiować stare rozwiązania. A może pozwolić, by zrobili to
inni? Na przykład brat zakonny, który ma przedsiębiorcze zdolności. Ale czy
przełożony byłby w stanie to dostrzec?
Znam sytuację w Lusace.
Brat murarz lub hydraulik mógłby z powodzeniem założyć swoją firmę. Na tym
rynku nie potrzeba przebijać się jeszcze z innowacyjnością. Wystarczy solidna,
dobra rzemieślnicza praca. Takie warsztaty wniosłyby nową jakość na miejscowy
rynek. Przynosiłyby nie tylko niezbędne materialne środki dla prowadzenia
misji, ale przez wytwarzanie dóbr przyczyniałyby się do zmniejszania ubóstwa i
rozwoju gospodarczego. Szkoliłyby również czeladników: „Uncja praktyki jest
lepsza od funta teorii”. Młodzi ludzie w Lindzie chcą się uczyć. Brakuje im
dobrych wzorców.
Wszystko wskazuje na
to, że nie brakuje powołań na braci, ale świętych, którzy tak jak św. Arnold
potrafiliby swoimi pomysłami odkryć nowe nisze rynkowe dla braci zakonnych i
przyciągnąć ich do zgromadzenia, aby poprzez swoją pracę włączyli się w dzieło
misyjne i swoje własne uświęcenie.
Modlitwa o powołania to
konkretna prośba. Należy więc ją odpowiednio sformułować. I tu jest chyba źródło
kryzysu.
Ks. Jacek Gniadek SVD – misjonarz ze
Zgromadzenia Słowa Bożego, doktor teologii moralnej, obecnie ewangelizuje
W: Biuletyn Tygodniowy CIZ 9-15 września 2014 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz