Biblia - Słowo Boże obleczone w ciało

Bóg mówi do przyjaciół

Biblia jest księgą historyczną, ponieważ... opowiada pewną historię. Najpiękniejszą ze wszystkich. Historię Boga, który w Starym Testamencie zbawia swój lud, Izraela, a w Nowym - wszystkie narody w Jezusie. Jest to historia zbawienia wyrażona za pomocą różnych stylów językowych: narracyjnego, mądrościowego, poetyckiego, apokaliptycznego, epistolarnego.

Toteż kiedy się ją otwiera, trzeba także trochę postudiować, przynajmniej po to, by słuchać jej z uwagę, wiedzieć, co się czyta i w jaki sposób jest wyrażana treść. Nie jest poprawne wymyślanie znaczeń lub przekonanie, że się wie, ponieważ jest się kierowanym przez Ducha Świętego. Nie zastąpi On ani nie nadrobi tego, co ma do wykonania człowiek, a co dotyczy poznania i studiowania Pisma Świętego.

Pomyślmy przez chwilę o osobie, która próbowałaby coś ugotować z książki kucharskiej bez przestudiowania opisu wykonania danej potrawy, a jedynie mając przygotowane składniki. Być może udałoby się coś ugotować czy upiec, ale istnieje duże ryzyko fiaska. A skoro ktoś wymyślił przepis, to po to, aby z niego skorzystać, a nie przecierać dawno odkryte szlaki. Po to właśnie ktoś wymyślił coś takiego jak książka kucharska. I na próżno w niej szukać czegoś innego niż przepisy, na przykład żywotów świętych!

W historii korzystania z Biblii czasami traktowano ją jako podręcznik do geografii, mapę kartograficzną, dzięki której można odszukać starożytne miasta i próbować drogą wykopalisk archeologicznych odkryć ślady ich istnienia albo przekonać się, że takowe w ogóle nie istnieją. Kiedy indziej uznawano ją za wiarygodne źródło etnograficzne, pozwalające badać istnienie ludów i starożytnych imperiów, terytoriów oraz populacji, które trzeba zwalczać lub których należy się wystrzegać. Widziano ją też jako źródło naukowe do wyjaśnienia pochodzenia wszechświata i człowieka, ruchu Słońca i Ziemi. Krótko mówiąc, jako nieskończoną skarbnicę wiedzy, na podstawie której można zbudować szereg nieomylnych teorii.

Niewątpliwie Biblia może zawierać pewne elementy historyczne, geograficzne, archeologiczne, naukowe,lecz nie jest to jej nadrzędna wartość. Benedykt XVI w posynodalnej adhortacji apostolskiej "Verbum Domini" nr 7 mówił o Piśmie Świętym jako "symfonii słowa, jedynego Słowa, wyrażającego się na różne sposoby: o "pieśni na wiele głosów". Oprócz natury i cudów otaczających człowieka tymi głosami są także sami autorzy 73 ksiąg, którzy przyjęli wezwanie Boże i je zrealizowali, stając się echem tego zaproszenia, jakie Bóg w swej wielkiej miłości kierował do nich, gdy przemawiał "do ludzi jak do przyjaciół i przestawał z nimi, aby zaprosić i przyjąć ich do wspólnoty ze sobą" (por. "Dei Verbum", 2).

Jak została napisana Biblia

Nowość Biblii polega nie na ludzkich informacjach, jakie nam ona przekazuje, ale na zakomunikowaniu absolutnej nowości Boga, który daje się poznać człowiekowi wprost z dialogu z Nim. Dlatego tekst biblijny na każdym etapie składa się z wielu ludzkich słów, które w różnych formach i za pomocą rozmaitych gatunków literackich, odpowiednich do czasu i charakteru danego pisma, wyrażają jedno jedyne słowo Boga, które gdy zostanie usłyszane, zawsze potrafi znaleźć nowe drogi, by obcować z ludźmi.

Autorzy rozmaicie opowiadali o swoich doświadczeniach i przeżyciach. W Biblii znajdujemy wydarzenia przedstawione na wiele sposobów. Narracja historyczna różni się od tekstu poetyckiego: w pierwszym przypadku ton wypowiedzi jest bardziej zbliżony do rzeczywistości, w drugim więcej miejsca zostawia się kreatywności autora, a ten posługuje się symbolami i obrazami, aby wyrazić swoją myśl. I jedna, i druga forma komunikują jakąś treść, ale dokonuje się to na różne sposoby. Ponadto ten sam tekst może służyć wielu celom: napominaniu czytającego, zachęcaniu go, informowaniu, wyjaśnieniu, pocieszaniu. Gatunek literacki jest sposobem komunikowania dopasowanym do określonej treści i odbiorcy. 

"Jest przeto konieczne, aby interpretator szukał tego znaczenia, jakie w określonych okolicznościach swego czasu i kultury hagiograf zamierzał wyrazić i rzeczywiście wyraził za pomocą stosowanych wówczas gatunków literackich" ("Dei Verbum", 12). W tej ciągłej interpretacji Kościół, liturgia, katecheza, studium, lektura w rodzinie lub osobista dają Bogu możliwość - nie pozwolenie! - aby nadal mówił i wciąż na nowo zstępował niczym deszcz, z nadzieją, że przyniesie on wiele owoców (por. Iz 55, 10-11)

Księgi w służbie przekazu Bożego

Każda książka, którą kupujemy w księgarni, w kiosku na stacji kolejowej czy w salonie książki, od tych najbardziej wymagających literacko po te popularyzatorskie, które można czytać bez większego skupienia, ma jakąś szczególną formę, specyficzną treść, konkretnego autora i zwykle określonego odbiorcę.

Ten, kogo nie interesują kryminały, nie kupuje ich, a z kolei ten, kto jest pasjonatem historii i beletrystyki, szuka właśnie tego rodzaju pozycji. Czytając, znajduje pewne bodźce do dalszego zgłębiania tematu, wciągające sytuacje, ważne kwestie, z którymi może skonfrontować swoją dotychczasową wiedzę. Lektura, temat oraz zainteresowanie są trzeba mocnymi argumentami przyjętymi także przez samych autorów biblijnych.

Zatem 73 księgi Biblii prezentują się nam dzisiaj:

a. jako "orędzie" do przeczytania albo do wysłuchania, kiedy jest czytana historia zbawienia;

b. jako pewien "temat", ponieważ wszystkie księgi biblijne mówią o cudownym dziele Boga i Jego nieustannej próbie zawarcia przymierza z człowiekiem;

c. jako teksty wzbudzające "zainteresowanie", ponieważ zbawienie dokonane przez Boga jest rzeczywistością, która dotyczy wszystkich, zawsze, stale, zwłaszcza w szczególnych okolicznościach życia.

Proces obejmujący postanie-spisanie-rozpowszechnianie świętych ksiąg przebiegał w przypadku każdej księgi biblijnej w różnym czasie, za sprawą osób o zróżnicowanej formacji i różnym doświadczeniu. Ponadto księgi mogły być adresowane do wspólnoty żydowskiej lub innej, mieszkającej w Egipcie, w ziemi Kanaan lub w Mezopotamii.

Bóg nie przestaje mówić

Bóg przemawiał wielokrotnie i na różne sposoby. Człowiek potrzebował dużo czasu, aby utrwalić Słowo, które wypowiedział Bóg. I aby nie stracić żadnego "słowa, które wychodzi z ust Bożych" (Pwt 8, 3), święci autorzy, księgi mądrościowe i kapłańskie, z którymi były związane wspólnoty żydowskie i chrześcijańskie, środowiska społeczne, w których księgi się ukształtowały, z czasem stworzyli formę tekstu kanonicznego. Kościół go przyjął i zaproponował - jako "kanon", czyli regułę życia zgodnego z wiarą - w formie, która jest nam dziś przekazywana.

Powstawanie literatury biblijnej ma za sobą długą i złożoną historię, gdyż redagowanie pism stanowi ostatni moment wieloetapowego procesu. Definitywne powstanie ksiąg, tak jak występują one w wydaniach, które mamy do dyspozycji, wymagało wielu wieków: od opowiadania ustnego, przekazywanego z ojca na syna, do utrwalania historii, opowiadań, cykli, podań o kluczowych postaciach na piśmie.

Początkowo, około XII-XI wieku przed Chr., istniało kilka niewielkich historyjek lub zbiorów praw. Później, począwszy od monarchii, około roku 1000 przed Chr., zaczęto spisywać coś podobnego do roczników królów, czyli najważniejsze wydarzenia królestwa, zapisywane jedno po drugim, wraz z psalmami i przysłowiami. Wieki VIII-VII przed Chr., były złotym okresem proroków. Ich przepowiadanie, zebrane i uzupełnione przez ich uczniów, oświecało istnienie ludu. W VI wieku przed Chr. Pięcioksiąg zaczyna nabierać właściwego kształtu za sprawą końcowych redaktorów. Najsłynniejsze historie i najbardziej dramatyczne cykle historii zbawienia, takie jak stworzenie i grzech, potop i wieża Babel, wyjście z Egiptu i życie koczownicze na pustyni, zostały definitywnie skodyfikowane i od tej pory były czytane w jednakowej formie. Wreszcie pod koniec II wieku przed Chr. księgi mędrców stworzyły zbiór ksiąg mądrościowych.

Każda księga była redagowane w taki sposób, by mieć swoją logikę i swoje przesłanie. Poszczególne części składowe, choć znacznie starsze, otrzymały sens i funkcję na podstawie całości, do której zostały włączone.

Nowy Testament, którego powstanie należy umieścić we wspólnotach jedeochrześcijańskich I wieku po Chr. - w odróżnieniu od Starego Testamentu, którego opowiadania obejmują okres około 1200 lat - ugruntowuje się w ciągu niespełna jednego stulecia (I wiek po Chr.).

Źródło: Biblia - Stary i Nowy Testament. Najnowszy przekład z języków oryginalnych, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2015.